อุปกรณ์การเลี้ยง การเพาะพันธุ์ และการลงทุน

อุปกรณ์ที่ใช้ในการเลี้ยงปลากัด แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ
      1. อุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงเพื่อความเพลิดเพลิน ถ้าหากท่านจะเลี้ยงเพื่อความเพลิดเพลิน และเพื่อเป็นการผ่อนคลาย การเตรียมอุปกรณ์คงเป็นไปตามความจำเป็น และตามกำลังทรัพย์ของแต่ละท่านอีกทั้งยังขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ที่จะเลี้ยง เช่น เลี้ยงเล่น ๆ สัก 1 - 50 ตัว การเตรียมอุปกรณ์ก็คงไม่ยุ่งยากอะไรมากนัก สามารถหาหยิบยืมได้ใกล้ ๆ ตัวในบ้าน อุปกรณ์โดยทั่วไปมีดังนี้

1. ขวด หรือเหลี่ยมกระจก ขนาด 4x4x8 นิ้วขึ้นไป สำหรับปลากัดทั่ว ๆ ไป (ปลากัดยักษ์ 8x8x12 นิ้ว)2. ชั้นสำหรับวางปลากัด (ถ้ามีปลาจำนวนมาก ๆ )3. ที่ตักปลากัด4. แผ่นสำหรับกั้นเพื่อบังเหลี่ยมปลา5. สายยางสำหรับถ่ายน้ำ ขนาด 0.5 นิ้ว ความยาว 3 - 4 เมตร (หรือตามต้องการ)6. เกลือทะเล (เพื่อเพิ่มธาตุอาหารในน้ำ)7. อาหาร (ถ้าเป็นอาหารสดก่อนให้กินทุกครั้ง ควรทำความสะอาด และฆ่าเชื้อโรค)หมายเหตุ อุปกรณ์เพียงแค่นี้ก็เพียงพอสำหรับเริ่มต้นการเลี้ยงแล้วครับ

     2. อุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงเพื่อการจำหน่าย ถ้าท่านจะเลี้ยงเพื่อเป็นอาชีพหลัก หรืออาชีพเสริม ก็คงต้องมีการเตรียมตัวก่อน เช่น สถานที่มีขนาดที่เหมาะสมกับจำนวนปลาที่ต้องการผลิต ถ้าเลี้ยงน้อยเรื่องสถานที่คงไม่เป็นปัญหา เพราะการเลี้ยงปลากัดใช้เนื้อที่ในการเลี้ยงไม่มากนักขึ้นอยู่กับประเภทของปลากัดที่จะเลี้ยงด้วยเช่น ถ้าเป็นปลากัดหม้อเลี้ยงรวมในรองปูนขนาด 1 ม. สูง 40 ซม. ใช้เวลาเลี้ยง 5 - 6 เดือน ก่อนแยกเลี้ยงเพื่อชำ ขุนขาย บ่อขนาด 1 ม. เลี้ยงได้ประมาณ 100 - 200 ตัว ถ้าเป็นปลากัดป่าอาจเลี้ยงรวมได้ถึง 300 ตัว แต่ถ้าเลี้ยงปลากัดครีบยาวจำเป็นต้องแยกเลี้ยงก่อนอายุ 30 - 45 วัน ไม่เช่นนั้นปลาจะกัดกัน หางจะเสียหมด และจำหน่ายไม่ได้ จึงจำเป็นต้องมีที่ดิน เพิ่มเติมสำหรับการเลี้ยงเพื่อการแยกขุน โดยจะแยกขุน และเลี้ยงขุนไปจนถึงอายุ 120 - 150 วัน จึงทำการจำหน่าย ถ้าเป็นปลากัดหางพู่กันจีนจะเลี้ยงแยกขุนในแบนเหล้า แต่ถ้าเป็นปลากัดครีบยาวคุณภาพ เช่น คราวเทล หรือฮาร์ฟมูน ควรใช้เหลี่ยมขนาด 4x4x8 นิ้วเป็นอย่างน้อย
อุปกรณ์ที่เพิ่มเติมจากข้อแรก

1. บ่อ หรือรองปูนสำหรับเลี้ยงรวมมีหลายขนาดกว้าง 80 ซม., 1.00 ม., 1.20 ม. สูง 40 ซม. เหมาะสำหรับผู้ที่มีทีดิน เลี้ยงในสนาม ส่วนผู้ที่เลี้ยงในบ้าน หรือตึกแถวให้ใช้อ่างพลาสติก (อ่างผสมปูน) จะดีกว่า เพราะน้ำหนักเบาจัดเก็บง่าย ขนย้ายสะดวก ทำความสะอาดได้ง่าย แต่ต้นทุนจะสูงกว่าผลการเลี้ยงได้ผลเท่า ๆ กัน2. ตุ่ม กระถาง อ่าง หรือถังน้ำดื่ม สำหรับขุนปลาขนาด 12x12x12 นิ้ว เป็นอย่างน้อย เฉพาะใช้เลี้ยงขุนปลากัดยักษ์ อายุ 2 - 8 เดือน3. กระเบี้องหลังคา สำหรับการกันปลากระโดด กันฝน กันแดด กันใบไม้ ปลากัดมักไม่ชอบแสงแดดจัดมาก ๆ และน้ำที่มีอุณหภูมิสูงเกิน 38 องศา จึงจำเป็นต้องพรางแสงแดด และป้องกันอุณหภูมิของน้ำที่อาจสูงเกินไป ถ้าได้รับแสงแดดโดยตรง

     การเลี้ยง เนื่องจากปลากัดเป็นปลาพื้นบ้านของไทย จึงมีความเหมาะสมที่สุด ทึจะเพาะเลี้ยง เพราะคุ้นเคยกับอุณหภูมิ ภูมิอากาศ และภูมิประเทศ ปลากัดมีความแข็งแรง มีความอดทนสูง มีโรคน้อยกว่า ปลาชนิดอื่น ๆ กินอาหารได้หลายประเภท ไม่ต้องใช้เครื่องเติมอากาศ ช่วยในการหายใจ เนื่องจากปลากัดเองหายใจได้ 3 ระบบ คือ 

1. ใช้ปากฮุบเอาอากาศ2. ว่ายโดยใช้เหงือกกรองอากาศ3. ใช้มูก หรือจมูกหายใจ

     จึงทำให้ประหยัดไฟฟ้า และทำให้ต้นทุนในการเพาะเลี้ยงต่ำกว่าปลาประเภทอื่น ๆ อีกยังเป็นการลงทุนแบบระยะสั้น แต่ให้ผลผลิต และผลประโยชน์ตอบแทนแบบระยะยาวใช้เวลาเลี้ยง 4 - 8 เดือนก็จำหน่ายได้ การเลี้ยง และการดูแลแบ่งออกเป็นหลัก ๆ ได้ดังนี้
     1. การให้อาหาร ให้แต่ละครั้งควรให้อิ่มพอดี ให้น้อย ๆ แต่ให้บ่อย ๆ การอาหารมากเกินไป จะทำให้มีอาหารเหลือตกค้าง ทำให้น้ำเสียเร็วเป็นแหล่งสะสมของเชื้อโรค ซึ่งทำให้ต้องถ่ายน้ำบ่อย ๆ เปลืองทั้งเวลา แรงงาน น้ำ อาหาร และยา จึงทำให้ต้นทุนในการเพาะเลี้ยงสูงขึ้น โดยไม่จำเป็น การให้อาหารปลากัดแบ่งได้ดังนี้

อายุ 0 - 5 วัน ไม่จำเป็นต้องให้อาหารเลยอายุ 5 - 30 วัน การให้อาหาร 2 มื้อ เช้า - เย็นกลุ่มอาหารที่ให้ เช่น โรติเฟอร์ พารามิเซียม อาร์ทีเมียกรอง ไรแดงกรอง ไข่ตุ๋น อาหารผง ADP ฯลฯอายุ 31 - 45 วัน การให้อาหาร 2 มื้อ เช้า - เย็นกลุ่มอาหารที่ให้ เช่น ลูกน้ำ หนอนแดง ไรทะเล (อาร์ทีเมีย) ไรแดง ไส้เดือนน้ำ เนื้อกุ้ง เนื้อหอย เนื้อปลา อาหารเม็ด ฯลฯอายุ 45 - 180 วัน การให้อาหาร 2 มื้อ เช้า - เย็นอายุ 180 วันขึ้นไป 1 มื้อ เช้า หรือเย็น

กลุ่มอาหารที่ให้ เช่น ลูกน้ำ หนอนแดง ไรทะเล (อาร์ทีเมีย) ไรแดง ไส้เดือนน้ำ เนื้อกุ้ง เนื้อหอย เนื้อปลา อาหารเม็ด ฯลฯ

     2. การเปลี่ยนถ่ายน้ำ ปลากัดอายุ 0 -45 วันแรก ไม่ควรเปลี่ยนถ่ายน้ำ แต่ถ้าหากจำเป็นจริง ๆ เพาะมีอาหารตกค้างมาก ควรใช้สายยางดูดเศษอาหารที่ก้นอ่างออก อย่าถ่ายน้ำออกทีเดียวทั้งหมด เพราะลูกปลาอาจปรับตัวไม่ทัน จากความแตกต่าง การเปลี่ยนเปลงของอุณหภูมิ อาจทำให้เกิดอาการช็อคน้ำตายได้ ปลากัดอายุเกิน 45 วันขึ้นไป แยกเลี้ยงขุนบนเหลี่ยม ควรใช้สายยางถ่ายน้ำ 10 เปอร์เซ็นต์ออกทุก ๆ วัน และ 5 - 7 วัน ควรทำความสะอาดเหลี่ยมใหม่ ด้วยการล้าง ฆ่าเชื้อ ตากแดดสัก 2 วัน ถ้าเลี้ยงในรองปูนทุก 3 - 5 วัน ควรใช้สายยางค่อย ๆ ดูดตะกอนก้นอ่างออก 10 - 20 เปอร์เซ็นต์ อย่ากวนปลา การถ่ายน้ำแบบกะทันหันที่เดียวทั้งหมด ปลาอาจตื่น คึก น้ำใหม่ และกัดกันตายทำให้ผลผลิตเสียหายได้

     การดูความพร้อมของพ่อพันธุ์ อายุที่เหมาะสมที่จะใช้ในการขยายพันธุ์ คือ 6 - 14 เดือน โดยดูจากลักษณะดังนี้1. การก่อหวอด ถ้าก่อหวอดดีบ่งบอกถึงความพร้อม และความสมบูรณ์ของพ่อพันธุ์2. ขอบเหงือก จะมีสีแดงเข้มขึ้น (จะดูยากในปลาสีขาว, เหลือง, แดง และปลากัดป่าบางสายพันธุ์)3. ลักษณะของพ่อพันธุ์ที่ดีควรแข็งแรง ว่องไว ปราดเปรียว และฉลาด4. สุขภาพ ดี และปลอดโรค5. ขนาด ใหญ่ โครงสร้างดี6. ลายผีเสื้อ ปลากัดป่าควรมีลายผีเสื้อที่ครีบหลัง ลวดลายสวยงาม ชัดเจน

     การดูความพร้องของแม่พันธุ์ อายุที่เหมาะสมที่จะใช้ในการขยายพันธุ์ คือ 4 - 10 เดือน โดยดูจากลักษณะดังนี้1. ขอบเหงือก จะมีสีแดงเข้มขึ้น2. ลายชะโดมีขีดเป็นเส้นเกิดขึ้นเป็นแนวขวางข้างลำตัว3. จุดไข่นำใต้ท้องจะเปลี่ยนจากสีขาวใส เป็นขาวขุ่นขึ้น4. ท้องอูมเปล่ง เหมือนคนท้อง5. ลักษณะการว่ายน้ำจะเปลี่ยนเป็นว่ายหัวต่ำ ๆ หางชี้ขี้น6. ก่อหวอดเป็นเม็ดเล็ก ๆ แถวยาวเรียงที่ขอบเหลี่ยมแต่จะมีไม่มากเหมือนตัวผู้ก่อหวอด7. เมื่อนำเหลี่ยมตัวเมียเทียบกับเหลี่ยมตัวผู้จะแสดงอาการว่ายหาเคียงคู่ตัวผู้อยู่ตลอดเวลา

หมายเหตุ เมื่อดูลักษณะดังกล่าวครบแล้ว ทั้งพ่อ - แม่พันธุ์ ก็เตรียมอุปกรณ์สำหรับการผสมพันธุ์ได้เลย ไม่จำเป็นต้องมีการเทียบปลาเลยก็สามารถผสมพันธุ์ได้ ในกรณีนี้เกิดจากการมีปลาที่มีจำนวนมาก และไม่ได้เทียบปลาไว้ หรือเพิ่งได้แม่พันธุ์ และพ่อพันธุ์มาใหม่ และสังเกตุเห็นความพร้อมดังกล่าวนี้

     การเทียบปลากัดจะมีข้อดี ดังนี้1. เป็นการกระตุ้นให้เกิดการเตรียมความพร้อม2. ทำให้ปลาคุ้นเคยกัน เวลารัดผสมพันธุ์จะเกิดความเสียหายน้อยกว่าการไม่เทียบปลา3. ระยะเวลาการเทียบปล 0 - 90 วัน ขึ้นอยู่กับช่วงอายุของตัวเมีย ตัวผู้ และการรัดผสมพันธุ์ครั้งสุดท้ายห่างกันกับการผสมครั้งนี้นานเท่าใด

     อุปกรณ์ที่ใช้สำหรับการเตรียมผสมพันธุ์1. อ่างพลาสติกขนาด 12 - 18 นิ้ว (กะละมังพลาสติก)2. ถาดพลาสติกขนาด 12 - 18 นิ้ว (จานพลาสติก)3. ใบตองแห้ง (ใบกล้วยที่แห้งคาต้น) ฉีกเป็นเส้น ๆ ขนาด 1 - 2 ซม. จำนวน 10 - 15 เส้น4. ใบมะยมสด 1 - 2 ช่อ ยอดของใบ5. ใบโมกสด 1 - 2 ช่อ ยอดของใบ6. ด่างทับทิม (โพแทสเซียมเปอร์แมงกาเนต kMn04) 10 เกล็ด7. เกลือทะเลเม็ด (ถ้าหากไม่มีเกลือทะเลทั่วไปแบบถุงละ 1 บาท ก็ใช้ได้)

     หมายเหตุ เมื่อเตรียมทุกอย่างพร้อมแล้ว นำข้อที่ 1 - 5 มาทำความสะอาดด้วยน้ำประปา เสร็จแล้วนำใบตองแห้ง ใบโมก ใส่ในอ่างพลาสติกที่จะใช้ เติมน้ำประปา แช่ด้วยด่างทับทิมที่เตรียมไว้ ให้น้ำออกเป็นสีม่วงอ่อน ๆ แช่ทิ้งไว้อย่างน้อย 5 นาที แล้วล้างออกด้วยน้ำประปา เติมน้ำประปาในอ่างพลาสติกสูงประมาณ 3 - 4 นิ้ว เติมเกลือประมาณ 1 ช้อนชา ใส่ใบตองแห้ง ใบโมก และทับซ้อนด้วยใบมะยมไว้ด้านบน ปิดอ่างด้วยถาดพลาสติก พักน้ำไว้ 1 - 3 วัน ก็พร้อมที่จะใช้เป็นเรือนหอของปลากัดคู่บ่าวสาวแล้วให้อาหารปลากัดคู่บ่าวสาวจนอิ่ม นำปลากัดคู่บ่าวสาวสู่เรือนหอ ตอน 6 โมงเย็น เที่ยงวันรุ่งขึ้นจึงค่อยเปิดดู หากพบว่าตัวผู้ไล่กัดตัวเมียให้ไปอยู่ขอบอ่างอีกด้านหนึ่ง และสังเกตว่ามีไข่เป็นเม็ด ๆ ประมาณ 300 - 1,000 ฟอง ทีหวอดของตัวผู้ แสดงว่าการผสมพันธุ์สำเร็จแล้ว ให้ตักตัวเมียขึ้นเป็นอันเสร็จพิธี ปล่อยตัวผู้ไว้ให้เป็นผู้ดูแลเฝ้า เก็บกลับไข่ ต่อมาอีก 48 ชม. ไข่จะเริ่มเป็นตัว ปล่อยให้ตัวผู้ดูแลต่อไปอีก 3 - 5 วัน โดยสังเกตุการว่ายน้ำของลูกปลาว่าว่ายน้ำเป็นแนวขนานกับพื้น และแสดงอาการการว่ายหาอาหารก็สามารถตักตัวผู้ออกได้ และนำลูกปลาไปทำการอนุบาลต่ออีก 7 - 10 วันในอ่างเดิม แล้วค่อยนำไปอนุบาลต่อในอ่างที่ใหญ่ขึ้นที่เตรียมไว้ โดยใส่น้ำในอ่างใหม่ที่เตรียมไว้สูงประมาณ 6 นิ้ว แช่อ่างเดิมลงไปในอ่างใหม่ที่เตรียมไว้ 1 ชม.จึงค่อยเทปล่อยลงในอ่างใหม่ และทำการอนุบาลต่อไป
หมายเหตุ ข้อดีของการใส่ใบตองแห้งคือการเรียนแบบธรรมชาติตามที่ปลากัดชอบอาศัยอยู่ ปลากัดกลุ่มก่อหวอดจะอาศัยอยู่แหล่งน้ำนิ่ง และมักมีซากพืชเน่า ย่อยสลายอยู่ จึงทำให้น้ำมีความเป็นกรดอ่อน ๆ มีค่าความเป็นกรด - ด่าง อยู่ประมาณ PH 6 - 6.5 ซึ่งทำให้เกิดสารแทนิน (Tanin) ที่ช่วยทำให้เป็นสภาวะที่ไม่เหมาะสม สำหรับการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย และเมื่อใบตองแห้ง ใบมะยมเริ่มเน่าครบ 7 วัน จะทำให้เกิดมีฝ้าขึ้นอ่อน ๆ บนผิวน้ำ อย่าตกใจ อย่าเปลี่ยนถ่ายน้ำ  นั่นคือ กลุ่มชีวิตขนาดเล็กที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ในกลุ่มพารามิเซียมที่เกิดขึ้น ซึ่งเป็นอาหารเสริมที่มีประโยชน์ สำหรับลูกปลา ส่วนใบโมกจะเน่ายาก และลอยอยู่เพื่อเป็นที่หลบพักของลูกปลา ท่านสามารถนำน้ำทั้งหมดใส่ลงในอ่างใหญ่ที่เตรียมไว้สำหรับอนุบาลต่อไปได้เลย ไม่จำเป็นต้องเปลี่ยนถ่ายน้ำเก่าที่มีอยู่ทิ้ง และหมั่นเติมน้ำใหม่เพิ่มวันละ 1 นิ้ว ต่อเนื่อง จนอยู่ที่อายุ 45 วันขึ้นไปค่อยเปลี่ยนถ่ายน้ำ

     การลงทุน ขึ้นอยู่กับความต้องการ กำลังทรัพย์ และความสามารถของแต่ละท่าน ราคาของอุปกรณ์ โดยทั่วไปราคาจะประมาณ ดังนี้1. เหลี่ยม 4x4x8 นิ้ว ราคา 30 - 35 บาท/ใบ เหลี่ยม 8x8x12 นิ้ว ราคา 100 บาท/ใบ2. อ่างพลาสติก 12 - 18 นิ้ว ราคา 15 - 25 บาท/ใบ3. ถาดพลาสติก 12 - 18 นิ้ว ราคา 10 - 15 บาท/ใบ4. บ่อ หรือรองปูน (ถังส้วม) ราคาประมาณ 80 ซม./90 - 120 บาท 1.00 ม./100 - 140 บาท 1.20 ม./120 - 180 บาท5. แผ่นปิดก้นถัง 80 ซม./60 - 80 บาท 1.00 ม./80 - 100 บาท 1.20 ม./90 - 120 บาท6. อ่างผสมปูนแบบพลาสติก ขนาด 90 x 110 สูง 30 ซม./450 - 500 บาท